Peter Janusz Wincenty (1891–1963), lekarz, dyrektor szpitala powiatowego w Tomaszowie Lubelskim, działacz społeczny i kulturalny. Ur. 26 XI w Skolem w pow. stryjskim, był synem Michała, pracownika kolejowego, i Karoliny z Koczerskich. Po ukończeniu szkoły średniej we Lwowie w r. 1912 rozpoczął studia prawnicze, lecz rychło przeniósł się na Wydział Lekarski Uniw. Lwow. Studia wyższe przerwało mu powołanie do służby w armii austriackiej w r. 1914; odbył m. in. kampanię na froncie włoskim. W r. 1919 wstąpił do WP, brał udział w trzecim powstaniu śląskim. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich uzyskał w r. 1923. Pracował następnie w VI Szpitalu Okręgowym we Lwowie, gdzie doszedł do stanowiska ordynatora oddziału chirurgicznego, był też asystentem Zakładu Anatomii Patologicznej Wydziału Lekarskiego Uniw. Lwow. Porzucił jednak dobrze zapowiadającą się pracę naukową i w r. 1927 objął stanowisko dyrektora szpitala miejskiego w Tomaszowie Lubelskim. Szpital ten miał wówczas 25 łóżek. Z roku na rok P. rozbudowywał go, umiejętnie mobilizując w tym celu siły miejscowych instytucji i władz oraz nie szczędząc własnych środków materialnych. Kiedy odchodził na emeryturę po 34 latach nieprzerwanej pracy w r. 1961, szpital ów, wówczas już powiatowy, posiadał 500 łóżek, 10 oddziałów specjalistycznych, był nowocześnie wyposażony i zaliczał się do najlepszych tego rodzaju w Polsce. P. prowadził rozległą praktykę lekarską i zdobył sobie ogromne zaufanie ludności, przekraczające zasięg ówczesnego pow. tomaszowskiego. Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. organizował polową służbę zdrowia. W czasie okupacji niemieckiej udzielał pomocy rannym członkom ugrupowań konspiracyjnych Armii Krajowej (AK), Batalionów Chłopskich (BCh), Armii Ludowej (AL). Leczył ich we własnym mieszkaniu bądź na specjalnym «oddziale zakaźnym», aby jako rzekomo chorych na tyfus, chronić przed Niemcami. Utrzymywał ścisły kontakt z Dowództwem IV Okręgu AK i BCh. Po wojnie w r. 1949 obrany został prezesem Zarządu Oddziału Powiatowego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Tomaszowie Lubelskim.
P. zajmował się też pracą naukową. Ogłosił ok. 80 publikacji, głównie z dziedziny chirurgii, ponadto z historii medycyny, a także historii regionu. Dużym uznaniem cieszyły się jego studia poświęcone ortopedii i chirurgii jamy brzusznej, publikowane w czasopismach lekarskich, m. in.: Strzemiona wyciągowe („Chirurgia Narządów Ruchu” R. 6: 1933), Nowy sposób zawieszania chorego zapobiegający odleżynom w złamaniach kręgosłupa („Chirurgia Narządów Ruchu” R. 7: 1934), Uwagi o durze osutkowym i jego leczeniu („Pol. Gaz. Lek.” R. 13: 1934), Torbiel skórzasta głowy („Chirurg. Pol.” R. 3: 1938), Uwagi o cięciu cesarskim („Pol. Tyg. Lek.” R. 8: 1953). Z historii medycyny do najpoważniejszych jego publikacji należą: Rys rozwoju piśmiennictwa lekarskiego w języku polskim, dotyczącego chirurgii narządów ruchu („Chirurgia Narządów Ruchu” R. 8: 1935), Dawne szpitale w Tomaszowie Lubelskim i jego powiecie („Medycyna” R. 13: 1939), Z dziejów służby zdrowia w Tomaszowie Lubelskim (Zamość 1946), Sprawy medyczne w zamojskich księgach miejskich. Studium historyczne („Arch. Hist. Med.” T. 24: 1961, T. 25: 1962). Był też autorem obszernej monografii, poświęconej dziejom Tomaszowa Lubelskiego, opublikowanej własnym nakładem: Szkice z przeszłości miasta kresowego (Zamość 1947). W Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Zamościu znajdują się maszynopisy jego niedokończonych studiów: Z przeszłości Ziemi Tomaszowskiej, Orzecznictwo sądowo-lekarskie na tle praktyki karnej i obyczajów w dawnym Hrubieszowie, a także materiały do dziejów ruchu oporu na terenie Zamojszczyzny podczas okupacji niemieckiej. W okresie powojennym P. uzyskał specjalizację II stopnia w zakresie chirurgii i ginekologii. Kilkakrotnie odrzucił propozycję pracy w Akademii Medycznej. Był członkiem Komisji Historii Medycyny i Nauk Matematyczno-przyrodniczych PAU, korespondentem Instytutu Medycyny Pracy i Higieny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie, członkiem honorowym Tow. Chirurgów Polskich oraz Międzynarodowego Tow. Chirurgicznego.
Praktykując na rozległym terenie południowej Lubelszczyzny, P. zbierał też pamiątki przeszłości dziejowej, znaleziska archeologiczne oraz eksponaty o wartości etnograficznej. W oparciu o te zbiory i w sporej części własnym kosztem założył w r. 1962 Muzeum Ziemi Tomaszowskiej, po jego śmierci nazwane: Muzeum Regionalne im. dr Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim i wzbogacane następnie przez miejscowe społeczeństwo. Swój księgozbiór medyczny przeznaczył w testamencie Głównej Bibliotece Lekarskiej w Warszawie, zaś kolekcję malowanych przez siebie akwarel przekazał Szpitalowi w Tomaszowie. Zmarł 16 II 1963 w Tomaszowie Lubelskim i pochowany został na tamtejszym cmentarzu. Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie (od r. 1921) z Felicją Reichert P. dzieci nie miał. Po śmierci P-a jedna z ulic w Tomaszowie Lubelskim została nazwana jego imieniem, a Instytut Medycyny Pracy i Higieny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie powołał do życia «Bibliotekę Medycyny Wiejskiej oraz Muzeum Higieny Wsi im. Janusza Petera».
Fot. w Muzeum Regionalnym w Tomaszowie; – Woźniewski Z., Polski Almanach Medyczny na r. 1956, W. 1957; – Grosicka K., Dr Peter i jego następcy, „Tryb. Ludu” 1957 nr 187; Konopka S., Dr J. Peter (Wspomnienie pośmiertne), „Arch. Hist. Med.” T. 26: 1963 s. 156–63; Okupacja i medycyna, W. 1971; Parnas J., Dr J. Peter, „Sztandar Ludu” 1963 nr z 18 II, 19 II, 2 III, 29 V; tenże, Doktór z Tomaszowa, „Kur. Lub.” 1963 nr z 20 II (fot.); tenże, J. Peter, „Tyg. Kult.” 1963 nr 14; Sztachelski J., Głos w dyskusji na IX Plenum KC PZPR, „Nowe Drogi” R. 7: 1953 nr 10 s. 178; Wojtkowiak A., Dr J. Peter – Wspomnienie pośmiertne, „Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Pol.” T. 28: 1963 s. 557–8 (fot.); – „Arch. Hist. Med.” T. 26: 1963 s. 163–6 (bibliogr. prac); „Dzien. Lud.” 1963 nr z 20 III (J. Parnas); „Głos Pracy” 1963 nr z 20 II; „Gromada” 1963 nr 70; „Kamena” 1963 nr z 31 III; „Przegl. Lek.” T. 30: 1973 z. 1 s. 5 (Bogusz J., Słowo wstępne); „Słowo Powsz.” 1958 nr 121; „Służba Zdrowia” 1963 nr 9 (fot.), 1964 nr 7 (fot.); „Tryb. Ludu” 1963 nr z 19 II; „Tyg. Powsz.” 1963 nr 11; „Życie Warsz.” 1963 nrz21 II; – WAP w Zamościu: Akta osobowe i manuskrypty prac; Gł. B. Lek.: Niezgoda A., Wspomnienia (rkp.); Zarząd Miejski w Tomaszowie Lubelskim: Akta prezydialne; ZBOWiD: Akta GSK nr 102/72, Akta Oddziału Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim; – Papiery rodzinne w posiadaniu autora życiorysu.
Stanisław Grodziski